Ελαιώνας – Πάρκο ή υπόγειο πάρκινγκ; Ένα εύκολο δίλημμα

Με το κείμενο αυτό επανερχόμαστε στο θέμα του Ελαιώνα που τόσο πολύ μας έχει απασχολήσει το τελευταίο διάστημα. Πανελλαδικά παρατηρείται μια γενικευμένη προσπάθεια μετατροπής ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου σε χώρους κερδοφόρους για επιχειρηματικά συμφέροντα. Την ίδια όμως στιγμή τα κινήματα που ξεφυτρώνουν για την αντιμετώπιση αυτής της επίθεσης στο περιβάλλον και στην ποιότητα ζωής μας, μας γεμίζουν ελπίδα ότι αυτή η προσπάθεια μπορεί να αποκρουστεί.
Ενδεικτικά αναφερόμαστε σε άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις από όλη την χώρα: ο Ελαιώνας της Αθήνας και το αντίστοιχο οικολογικό κίνημα που έχει αναπτυχθεί και έχει πετύχει σημαντικές νίκες, το πάρκο των οδών Κύπρου και Πατησίων και η προσπάθεια του Δήμου για μετατροπή του σε υπόγειο πάρκινγκ, πανομοιότυπες περιπτώσεις με αυτή της πόλης μας υπάρχουν στα Εξάρχεια, στου Ζωγράφου, στην Αλεξανδρούπολη αλλά και στην Τριανδρία Θεσσαλονίκης όπου ήδη υπάρχοντες χώροι πρασίνου επιχειρούνται να μετατραπούν σε υπόγεια πάρκινγκ χωρίς να υπολογίζεται η θέληση των πολιτών. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις αλλά και σε πολλές ακόμα που δεν αναφέρονται, οι πολίτες ενώνουν τις δυνάμεις τους και αντιδρούν. Έτσι και στην πόλη μας.

Ο Δήμος

Η δεδηλωμένη πρόθεση της δημοτικής αρχής είναι να μετατρέψει το μοναδικό εναπομένων αστικό πράσινο - τον ελαιώνα στην θέση Λάκκος – σε υπόγειο ιδιωτικό πάρκινγκ, με κτίριο-α για εμπορικές και άλλες χρήσεις. Το παραπάνω λίγο-πολύ σημαίνει ότι το υπάρχον πράσινο σχεδόν στο σύνολο του θα καταστραφεί και στην θέση του σε κάποιες «νησίδες» πιθανώς της ταράτσας του υπόγειου πάρκινγκ εν μέσω του μπετόν, θα φυτευτεί γκαζόν καθώς και μικρά φυτά, τα οποία θα μας θυμίζουν ότι κάποτε υπήρχε στην περιοχή μια κατάφυτη έκταση που όμως θυσιάστηκε στον βωμό του κέρδους (;). ‘Όποιος έχει δει υπόγεια πάρκινγκ στην Αθήνα (Νοσοκομείο Παίδων – Γουδί, Πολεμικό Μουσείο) έχει μια εικόνα περί τίνος πρόκειται.

Η Οικολογική Κίνηση

Από την άλλη πλευρά εμείς σαν Οικολογική Κίνηση έχουμε συγκεκριμένη πρόταση για την αξιοποίηση του Ελαιώνα με βασικό γνώμονα το καλό των πολιτών, του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής μας, για εμάς και τις επόμενες γενιές. Πιο συγκεκριμένα η Οικολογική Κίνηση προτείνει:

• Ήπιες αισθητικές παρεμβάσεις ανάπλασης, προσπέλασης, περιποίησης και εμπλουτισμού της χλωρίδας

• Δημιουργία παιδικού πολυχώρου – παιδικής χαράς όπου τα παιδιά θα μπορούν να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους με ασφάλεια μέσα στη φύση

• Διαμόρφωση διαδρομών, χώρων ξεκούρασης υπό τη σκιά των δέντρων, όπου κάθε πολίτης θα έχει την δυνατότητα να απολαύσει τη φύση στο κέντρο της πόλης

• Διαμόρφωση χώρου (αμφιθέατρου) για εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς σκοπούς (συναυλίες, διαλέξεις, κ.λπ.)

• Διαμόρφωση χώρου για καλλιτεχνικές εκθέσεις, όπως εκθέσεις φωτογραφίας, βιβλίου, κ.ά.

• Αισθητική και λειτουργική αναβάθμιση του υπάρχοντος υπαίθριου πάρκινγκ. Διαμόρφωση του χώρου (κατάλληλο κλάδεμα των ελιών, καλντερίμι, τακτοποίηση των θέσεων πάρκινγκ) ούτως ώστε να χωράει ακόμα περισσότερα αυτοκίνητα από σήμερα (πάνω από 400 θέσεις), με παρεμβάσεις χαμηλού κόστους από τις τεχνικές υπηρεσίες του Δήμου

• Δωρεάν στάθμευση, αφού θα μείνει στην κατοχή του Δήμου, χωρίς μεγάλο κόστος διαμόρφωσης. Το ενδεχόμενο υπογειοποίησης του πάρκινγκ σημαίνει ΣΔΙΤ και κατ’ επέκταση υψηλό εισιτήριο και παραχώρηση του σε ιδιώτη

• Δημιουργία στενού περιφερειακού μονόδρομου με καλντερίμι που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες του πάρκινγκ

• Δημιουργία μουσείου Ελιάς, και ανάδειξη του δέντρου που τόσα πολλά μας έχει προσφέρει

• Ανάδειξη του ανεμόμυλου

Όπως καταλαβαίνουμε το επιχείρημα που συχνά χρησιμοποιεί η αντίπαλη πλευρά, ότι δηλαδή η Οικολογική Κίνηση θέλει τον Ελαιώνα έναν υποβαθμισμένο σκουπιδότοπο, είναι προφανές ότι απλά χρησιμοποιείται για να μειώσει όσους έχουν διαφορετική άποψη από αυτήν της δημοτικής αρχής.

Το χρονικό της αντίθεσης

Με οδηγό τις θέσεις μας για τον Ελαιώνα καταφέραμε να συλλέξουμε μέχρι στιγμής 1000 υπογραφές κατοίκων που υποστηρίζουν τις προτάσεις μας για την αξιοποίηση του χώρου. Ακόμα διοργανώσαμε συνέλευση κατοίκων με συμμετοχή πάνω από 80 κατοίκων, όπου αποφασίστηκε να γίνει παράσταση διαμαρτυρίας στο δημοτικό συμβούλιο και να απαιτηθεί από την δημοτική αρχή όποια απόφαση παρθεί για τον Ελαιώνα να παρθεί μέσα από λαϊκή συνέλευση. Στόχος φυσικά και είναι οι ίδιοι οι πολίτες να αποφασίσουν τι θα γίνει στον Ελαιώνα πράγμα απαραίτητο, εάν μάλιστα αναλογιστούμε την μεγάλη αντίθεση που εκφράζουν οι Αγιονικολιώτες στα σχέδια του Δήμου. Μερικές μέρες μετά διοργανώσαμε εκδήλωση πικ-νικ στον Ελαιώνα με συμμετοχή 150-200 ανθρώπων, όπου δώσαμε το στίγμα για το πώς φανταζόμαστε έναν ελεύθερο χώρο αστικού πρασίνου. Ένα χώρο παιχνιδιού για τα παιδιά, συνεύρεσης, ξεκούρασης και χαλάρωσης για τους μεγαλύτερους. Και όλα αυτά σε ένα απόλυτα φυσικό περιβάλλον στο κέντρο της πόλης, κάτω από τα δέντρα και υπό τις ευεργετικές επιπτώσεις μιας αστικής κατάφυτης έκτασης.

- Εικόνα 2. Από την συνέλευση κατοίκων

- Εικόνα 3. Από το πικ-νικ στον Ελαιώνα

Ας δούμε λοιπόν τα πλεονεκτήματα ενός χώρου πρασίνου στο κέντρο της πόλης ανατρέχοντας στην εγχώρια και διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία για το αστικό πράσινο και τα αστικά δάση.

Μια ματιά στα επιστημονικά δεδομένα

Όπως φαίνεται, στις σύγχρονες πόλεις είναι όλο και πιο εμφανή τα σημάδια της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Αυτό είναι εμφανές κυρίως στην ποιότητα του αέρα, στην αύξηση της θερμοκρασίας, στον υπερβολικό θόρυβο και την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Την ίδια στιγμή ο ρυθμός με τον οποίο «καταναλώνεται» η γη χάριν της αστικής ανάπτυξης δημιουργεί έντονη ανησυχία. Η αύξηση και η ανάδειξη των χώρων πρασίνου μπορεί να αποτελέσει την απάντηση και να εξισορροπήσει τις αρνητικές επιπτώσεις της αστικοποίησης σε μια βιώσιμη κατεύθυνση, καθώς επίσης να βελτιώσει το επίπεδο ζωής στις πόλεις, αλλά και να μειώσει την ανάγκη για μεταφορές (De Ridder et.al., 2004). Σε έρευνα του Nguyen (2005) σημειώνεται μεταξύ άλλων ότι, η βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος μέσα από την ενίσχυση των αστικών πάρκων, των αστικών δασών και των συστάδων δέντρων θα ενθαρρύνει τους πολίτες να περπατούν περισσότερο κάτω από την σκιά των δέντρων, πράγμα που μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην μείωση της χρήσης του αυτοκινήτου με τις ανάλογες θετικές συνέπειες.

Τα αστικά πάρκα μέσα από την λειτουργία τους προάγουν τη δημόσια υγεία ενθαρρύνοντας την φυσική και ψυχική άσκηση και λειτουργούν σαν αντίδοτο της αυξανόμενης πίεσης των πόλεων (Nowak et.al.,1998). Όπως έχει αποδειχτεί από έρευνες, τα συναισθήματα που εγείρονται στους ανθρώπους από την ύπαρξη των αστικών πάρκων είναι σημαντικός παράγοντας για την βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης (Chiesura et.al., 2004). Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι οι χώροι πρασίνου στις πόλεις θεωρούνται, ιδιαίτερα από τις νεότερες ηλικίες, σαν χώροι κοινωνικοποίησης και αναψυχής (Sanesi και Chiarello, 2006). Είναι βέβαια λογικό η δυνατότητα αυτή να αυξάνεται, όταν ο χώρος είναι κατάλληλα διαμορφωμένος. Για παράδειγμα, όταν υπάρχουν δέντρα για σκίαση, παγκάκια, διαδρομές για περπάτημα, παιδικά παιχνίδια.

Επίσης, τα πάρκα και κυρίως εκείνα με έντονη την παρουσία δέντρων συνεισφέρουν σημαντικά στην δημόσια υγεία περιορίζοντας ή εξαλείφοντας την ατμοσφαιρική ρύπανση (Salazar και Menendez, 2007).

Σημαντική είναι και η συνεισφορά των χώρων πρασίνου στην διαμόρφωση του αστικού μικροκλίματος. Πιο συγκεκριμένα, η ύπαρξη αστικών πάρκων επηρεάζει την απορρόφηση ηλιακής ακτινοβολίας, τη θερμοκρασία των εξωτερικών επιφανειών, την θερμοκρασία και την υγρασία του αέρα, καθώς και την ταχύτητά του. Μπορεί λοιπόν να εξομαλύνει τις ακραίες θερμοκρασίες και ως εκ τούτου να έχει ιδιαίτερα μεγάλη συμβολή κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Είναι γενικά αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα ότι η ύπαρξη αστικών πάρκων μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην μείωση της θερμοκρασίας των πόλεων, η οποία μάλιστα αυξάνεται λόγω της υψηλής αστικοποίησης (μπετόν, μαύρες επιφάνειες, κατανάλωση ενέργειας, έλλειψη πρασίνου). Βασικός υπεύθυνος μηχανισμός για την μείωση της θερμοκρασίας είναι η αυξημένη λόγω δέντρων, εξατμισοδιαπνοή καθώς και η αυξημένη σκίαση (Γεωργή και Δημητρίου, 2010). Μάλιστα, η θερμοκρασία δύο περιοχών εκ των οποίων η μία είναι μεταξύ δύο πάρκων, ενώ η άλλη μεταξύ κτιρίων, έχει παρατηρηθεί ότι μπορεί να διαφέρει ακόμα και κατά 7oC (Zoulia et.al., 2008). Έρευνα των Γεωργή και Δημητρίου (2010) για την πόλη των Χανίων και την συμβολή του αστικού πρασίνου στην διαμόρφωση του μικροκλίματος καταλήγουν επίσης στην ευεργετική σημασία των δέντρων για την εξομάλυνση των θερμοκρασιών και ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Στην ίδια έρευνα αναφέρεται ότι επίπτωση της μείωσης της θερμοκρασίας την ύπαρξη των δέντρων είναι και η μείωση της ενέργειας που καταναλώνεται από τα κλιματιστικά για τον ίδιο σκοπό. Πρακτικά η έρευνα καταλήγει στο ότι η ύπαρξη 8 δέντρων σε έναν χώρο 100m2 μπορεί να μειώσει την θερμοκρασία κατά μέσο όρο κατά 3,1οC υπό σκιά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Παράλληλα, σημαντική είναι η παρουσία του πρασίνου στις πόλεις ως προς την αντιπλημμυρική προστασία. Σε συνθήκες μάλιστα όπου το έδαφος είναι στην πλειοψηφία του καλυμμένο με μπετόν, δίοδοι για την διοχέτευση των όμβριων υδάτων στο υπέδαφος είναι αναγκαίοι τόσο για προστασία από τις πλημμύρες όσο και για την επαναπλήρωση του νερού στους υπόγειους υδροφορείς.

Τέλος, και μιας και το 2010 είναι το Διεθνές Έτος για την Βιοποικιλότητα δεν μπορούμε παρά να αναφέρουμε ότι το αστικό πράσινο είναι το τελευταίο καταφύγιο βιοποικιλότητας στις πόλεις (Μπελαβίλας και Βαταβάλη, 2009).

Από τα παραπάνω επιστημονικά δεδομένα, μπορούμε εύκολα να βγάλουμε συμπεράσματα όχι απλά για την θετική συμβολή του αστικού πρασίνου, των αστικών δασών και πάρκων αλλά για την αναγκαιότητα ύπαρξης τους στο αστικό περιβάλλον.

- Εικόνα 4. Είναι άσχημη η παραπάνω εικόνα;

Πάρκινγκ

Όσον αφορά το θέμα του πάρκινγκ δεν μπορούμε παρά να παραδεχτούμε ότι πρέπει να βρεθεί μια λύση. Για αυτό τον λόγο μάλιστα προτείνουμε το ήδη υπάρχον υπαίθριο πάρκινγκ να διαμορφωθεί κατάλληλα και να παρέχει στους πολίτες δωρεάν στάθμευση, η οποία θα μπορεί πραγματικά να δώσει λύσεις στο συγκεκριμένο πρόβλημα. Διαμόρφωση του χώρου λοιπόν με καλντερίμι, περιφερειακό δρομάκι κλπ, χωρίς να κοπούν δέντρα απλά να κλαδευτούν, έτσι ώστε να είναι δυνατό το παρκάρισμα υπό τη σκιά τους και ο κάθε Αγιονικολιώτης να έχει την δυνατότητα να παρκάρει δωρεάν στο κέντρο της πόλης χωρίς να χρειαστεί να επιβαρύνει τους κεντρικούς δρόμους. Όλα αυτά, όπως έχουμε ξαναπεί, είναι δυνατόν να γίνουν με μικρό κόστος από τις τεχνικές υπηρεσίες του Δήμου έτσι ώστε και ο χώρος να παραμείνει στην κυριότητα του.

Αντιθέτως, η προοπτική του υπόγειου πάρκινγκ δημιουργεί υψηλό κόστος, κόστος μάλιστα που θα πρέπει να καλυφθεί από ιδιώτη μέσω ΣΔΙΤ. Ο ιδιώτης λοιπόν, όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, θα βάλει εισιτήριο για την στάθμευση από το οποίο θα περιμένει όχι απλά να αποσβέσει το κόστος κατασκευής μιας τέτοιας επένδυσης αλλά να έχει και κέρδος που θα κάνει μια τέτοια επένδυση συμφέρουσα. Εύκολα μπορούμε να φανταστούμε τι τιμή θα έχει όταν άλλα πάρκινγκ – αλάνες έχουν 3-4 ευρώ είσοδο. Εύκολα μπορούμε να φανταστούμε και τις δυνατότητες επιτυχίας ενός τέτοιου πάρκινγκ υψηλού κόστους εάν μάλιστα παραδειγματιστούμε από το πάρκινγκ του νοσοκομείου το οποίο μάλιστα λογικά είναι και φτηνότερο από ένα υπόγειο πάρκινγκ με τις ιδιαιτερότητες που αναφέραμε.

Επίσης, επειδή στόχος μας δεν πρέπει να είναι να βρεθεί μια θέση πάρκινγκ για κάθε αγιονικολιώτικο αυτοκίνητο στο κέντρο της πόλης, πρέπει να δούμε πως μπορούμε να δημιουργήσουμε συνθήκες τέτοιες που να περιοριστεί η χρήση του. Αυτό, όπως είδαμε και στην επιστημονική επισκόπηση, μπορεί να γίνει και με την δημιουργία χώρων πρασίνου, που θα ωθήσουν τους πολίτες να περπατούν περισσότερο σε ένα καλύτερο και φιλικότερο περιβάλλον. Σε αυτή την κατεύθυνση σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξουν η σωστά οργανωμένη αστική συγκοινωνία, τα περιφερειακά πάρκινγκ, η παιδεία και μια σειρά από άλλους παράγοντες που θα πρέπει σιγά-σιγά να τους βάζουμε στην συζήτηση.

Άλλες ευρωπαϊκές πόλεις

Επειδή πολύς λόγος γίνεται για άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και για την προοπτική να τους μοιάσουμε, έχει αξία να συγκρίνουμε τις δορυφορικές εικόνες της πόλης μας με αυτήν της Αθήνας, χαρακτηριστικότερου παραδείγματος λάθος χωροταξίας και πολεοδόμησης, αλλά και του Όσλου και της Φλωρεντίας, ευρωπαϊκών πόλεων, στις οποίες φυσικά και θέλουμε να μοιάσουμε.

- Εικόνα 5. Άγιος Νικόλαος – ο Ελαιώνας είναι το μοναδικό αστικό πράσινο στο κέντρο της πόλης

Βλέπουμε στην παραπάνω εικόνα την πόλη μας, πυκνοδομημένη παρά το μικρό της μέγεθος και τον Ελαιώνα σαν το μοναδικό αστικό πράσινο στο κέντρο της. Ας φανταστούμε την ίδια εικόνα χωρίς το Ελαιώνα.

- Εικόνα 6. Αθήνα - Το χειρότερο ευρωπαϊκό παράδειγμα οικιστικής ανάπτυξης

Στην παραπάνω εικόνα βλέπουμε την Αθήνα και την ασφυκτική της οικιστική ανάπτυξη. Το πράσινο απουσιάζει χαρακτηριστικά.

- Εικόνα 7. Όσλο - μια καταπράσινη πόλη

Εδώ βλέπουμε το Όσλο και πόσο αυτό διαφέρει από την Αθήνα αλλά και τον Άγιο Νικόλαο. Η παρουσία του αστικού πρασίνου είναι εντυπωσιακή.

- Εικόνα 8. Φλωρεντία - επίσης έντονη παρουσία αστικού πρασίνου

Η εικόνα της Φλωρεντίας είναι αντίστοιχη με αυτή του Όσλου. Η αντίθεση με την Αθήνα και τον Άγιο Νικόλαο επίσης τεράστια.

Το ερώτημα είναι προφανές. Σε ποια ευρωπαϊκή πόλη θα θέλαμε να μοιάσουμε; Αφαιρώντας το πράσινο του Ελαιώνα η δορυφορική εικόνα της πόλης μας μοιάζει περισσότερο με αυτήν της Αθήνας ή με των άλλων ευρωπαϊκών πόλεων;

Στα περισσότερα δημόσια έργα που γίνονται δεν λαμβάνεται υπόψη η οικολογική αναβάθμιση, παρά μόνο μετά από διαμαρτυρίες ή καταγγελίες των κατοίκων. Αυτή η έλλειψη οικολογικής συνείδησης από τους δημόσιους φορείς είναι ένας σημαντικός παράγοντας που μας διαχωρίζει σήμερα από άλλες ανεπτυγμένες πράσινες Ευρωπαϊκές πόλεις. Ωστόσο, η ολοένα και μεγαλύτερη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των πολιτών μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα.

Έχοντας αντιληφθεί την αξία του αστικού πρασίνου, δεν μας αρκούν μόνο μερικές νησίδες εν μέσω των δρόμων και ούτε ο υπέροχος λόφος του Αγίου Χαράλαμπου. Η αξία του Ελαιώνα είναι προφανής και η καταστροφή του δεν θα επηρεάσει μόνο εμάς αλλά και τις επόμενες γενιές.

Σε τόσο σοβαρά θέματα θα έπρεπε να είναι σεβαστή μια δημοκρατική απόφαση από τους ίδιους τους πολίτες για τον μέλλον του τελευταίου αστικού πρασίνου της πόλη μας, το τελευταίο πάρκο εντός της οικιστικής ζώνης, στο οποίο θα μπορούν να παίζουν τα παιδιά μας.

Οικολογική Κίνηση Μιραμβέλλου